Шул рәүешле йәш ҡыҙ ата-әсәһенә, туғандарына, әхирәттәренә, кейәүенә үпкәһен, зарын белдергән. Йола буйынса, кәләш ата-әсәһе һайлаған егеткә риза булып барһа ла, сеңләргә тейеш булған.

Беҙҙең көндәрҙә сеңләү Башҡортостандың Балаҡатай, Ҡыйғы, Дыуан, Мәсетле, Салауат (төньяҡ-көнсығыш зона), Учалы, Әбйәлил, Белорет (көньяҡ-көнсығыш зона) райондарында, Силәбе, Ҡурған һәм Свердловск өлкәләренең ҡайһы бер райондарында һаҡланып ҡалған.

Башҡорттарҙан тыш, туйҙа сеңләү татарҙарҙа («кыз елату»), ҡаҙаҡтарҙа («сансу»), ҡырғыҙҙарҙа («кошок айтуу»), шулай уҡ мордва, карел, коми һәм рус халыҡтарында таралған.

Ҡағиҙә булараҡ, атай кеше ҡыҙының теләгенә ҡарап тормаған, кейәүҙе үҙе һайлаған. Сеңләүҙең төп темаһы ла шуның менән бәйле – ата-әсәһе биргән урынға риза булмаған ҡыҙҙың үпкәһе, ялбарыуы һәм кисереше. Үҙен йәлләтеү өсөн ҡыҙ атаһына ялбара һәм шул уҡ ваҡытта үпкә һүҙҙәрен әйтә.

Яуап булмағас, ҡыҙ тағы ла нығыраҡ сеңләй, унда янау, иҫкәртеү мотивтары яңғырай:

Сеңләүҙең йола функцияһы тураһында мәсьәләне тәүгеләрҙән булып башҡорт халҡының туй-йола фольклорын тикшереүсе Розалиә Солтангәрәева өйрәнә башлай. «Башҡорт туй-йола фольклоры» тигән китабында ул былай тип яҙа:

Автор сеңләүҙе туй драмаһында төп героиняның күңелендәгеһен асып һалыуы, илауы, ҡыҙҙың яҙмышының үҙгәреүенә ризаһыҙлығы тип билдәләй.

Сеңләүҙәге кеше күңеленең ғазаптары, уның фекеренсә, «башҡорт ҡатын-ҡыҙының тәбиғи импровизаторлыҡ һәләтен һәм эстетик тойғоһон сағылдыра».

Сеңләү-уйланыу ҡатын-ҡыҙ яҙмышына, ҡыҙҙың ҡалдырып киткән тыуған иленә, тәбиғәтенә һәм кешеләренә, уның тәңрегә ялбарыуҙарына, үтенестәренә арналған.

Сеңләү-мөрәжәғәттә кәләш яҡындарына үпкәләрен әйтә:

Үҙенең һәм буласаҡ туғандарына мөрәжәғәт иткән сеңләү‑әрләүҙәр яман көстәрҙе ҡурҡытҡан тәүтормоштағы әшәке һүҙҙәр магияһына барып тоташа. Уларҙа кейәүҙән мыҫҡыллап көлөү яңғырай:

Сәнғәт ғилеме докторы Риф Сөләймәнов үҙенең Көньяҡ Урал башҡорттарының музыка фольклорына бағышланған тикшеренеү эшендә сеңләүҙең шиғри һәм көйлө үҙенсәлеген билдәләй.

Риф Сөләймәнов яҙыуынса, сеңләүҙең текстары башлыса дүрт юллыҡтарҙан тора. Сеңләүгә һигеҙ, туғыҙ ижекле шиғырҙар ҙа хас. Импровизация һәм көйләү-речитатив башҡарыу һөҙөмтәһендә юлдағы ижектәр һаны 10–11-гә етеүе ихтимал.Үҙенең көйлө тибына ҡарап ул сеңләүҙе һамаҡ көйгә индерә.

Бындай сеңләүҙәрҙең иң билдәлеләре һуңынан яҙып алынған һәм шул рәүешле беҙҙең көндәргә килеп еткән.

Шуға күрә уның илауы, сеңләүе мөһим социаль-психологик функцияны үтәй. Ҡыҙҙың иң яҡын, ҡәҙерле кешеләре, йәшлеге менән бәйле урындары менән хушлашыуы драматик күренешкә әйләнгән һәм бер кемде лә битараф ҡалдырмаған.

Музыка белгесе Лилиә Сәлмәнова килен оҙатыу йолаһын айырыуса сағыу һәм тулы итеп һүрәтләй:

Киленде оҙатҡанда сеңләү 4–5 сәғәт буйына, өйҙән өйгә йөрөп башҡарыла. Йәш кәләш һәр йорттоң өрлөгөнә суҡ бәйләй (ул уның урынына ҡала), яуап итеп фатиха һәм көмөш тәңкәләр алып сыға. Ошондай хушлашыу мәлдәренең һәр береһендә сеңләү яңғырай.

Йола әсәйҙең фатихаһын алыуҙан башлана, бында әсәлек-нәҫел мөнәсәбәттәре дәүере элементы сағылалыр, күрәһең:

Артабан ул ағайҙарының, өлкән туғандарының өйҙәренә табан йүнәлә:

Өйҙән өйгә йөрөп сеңләү тамамланғас, ҡыҙ үҙенең тыуған йортона ҡайта. Шунан һуң башҡа ырыуға күсеүгә бәйле хушлашыу сеңләүенең икенсе өлөшө башлана.

Ауылдан сыҡҡас, кәләш тәү осраған ағасҡа төрлө төҫтәге туҡыма киҫәктәре йәки суҡтар бәйләй:

Бында ул үҙенең исеменән сеңләгән әхирәттәре менән хушлаша:

Башҡортостандың ҡайһы бер райондарында туй йолаһында боронғо башҡорттарҙың тотемик ҡараштары ла сағылып ҡала. Лидия Нагаеваның «Башҡорт халыҡ байрамдары, йолалары һәм ғөрөф-ғәҙәттәре» тигән китабында һүрәтләнгән йолала килендең аяҡ аҫтына һарыҡ тиреһе ташлағандар йәки, йомшаҡ мендәргә баҫҡас, килен һарыҡты һыйпарға тейеш булған (Башҡортостандың төньяғында). Ә республиканың көньяҡ-көнсығышында кәләштең туғандары сеңләү йолаһы алдынан айыу туны кейгән, әммә уны төрлө хайуандың тиреһенән дә тегергә мөмкин булған. Тундар ҡыҙыл билғау менән быуып бәйләнгән, ә ирҙәр ҡулдарына ҡамсы тотоп алған. Ир-аттар айыу булып ҡыланып бейей башлаған, ҡунаҡтарға ташланған, тегеләре иһә бейеүселәргә аҡса, бүләк һалған. Борон туйҙа айыу туны кейеп бейеү үҙенсәлекле мәғәнәгә эйә булғандыр һәм көслө хайуандың рухы менән йәш ғаиләне бәлә-ҡаза килтереүсе яуыз көстәрҙән, ен-бәрейҙән һаҡлау маҡсатында үткәрелгәндер, бәлки.

Шулай уҡ ул бының фольклор постановкаһы өсөн бик ҡыҙыҡлы һәм шул уҡ ваҡытта ябай жанр булыуын билдәләне. Фольклор ансамблдәрендә сығыш яһау өсөн хатта үҫмер ҡыҙҙарҙы ла сеңләргә өйрәтергә мөмкин.

Әйтәйек, Ж. Кейекбаевтың, Һ. Дәүләтшинаның, К. Мәргәндең эпик әҫәрҙәрҙә, М. Кәримдең шиғриәттә ул ваҡытта яртылаш онотолған сеңләү өлгөләрен ҡулланыуы һүрәтләнгән ваҡиғаларҙың драматизмын көсәйтергә мөмкинлек бирҙе. Халыҡ башҡарыусыларының йырҙарға индереп ебәргән ҡайһы бер сеңләү өлгөләре халыҡ араһында киң танылыу яуланы. Башҡорт туй йолаларының эстетикаһы Жәлил Кейекбаев («Туғандар һәм таныштар»), Һәҙиә Дәүләтшина («Айбикә»), Кирәй Мәргән, Мөхәмәтша Буранғоловтың әҫәрҙәрендә, Мостай Кәримдең шиғриәтендә сағылыш тапҡан.

Бигерәк тә Мөхәмәтша Буранғоловтың 1926 йылда яҙылған «Башҡорт туйы» мелодрамаһы айырылып тора. Башҡорт драматургының ошо әҫәре тарихты, туй йолаларын күрһәтергә, халыҡ йырҙарын тыңларға мөмкинлек бирә.

Пьеса тәүге тапҡыр 1928 йылда Башҡорт драма театрында сәхнәләштерелә (режиссер Вәлиулла Мортазин-Иманский). «Башҡорт туйы»ның яңы ҡуйылышы 1990 йылда М.Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театрында күрһәтелә (режиссер Рифҡәт Исрафилов). 1988 йылда мелодраманы авторҙың тыуыуына 100 йыл тулыу уңайынан Сибай драма театры сәхнәләштерә (режиссер Лек Вәлиев).1991 йылда «Башҡортостан» телерадиокомпанияһында шул уҡ исемдәге телефильм төшөрөлә (режиссер Раис Исмәғилев).

2019 йылдың яҙында Мостай Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрында Юлдыбай менән Гөлзифаның мөхәббәт тарихы яңыса күрһәтелде. Хәҙер димләү, көрәш, мәһәр биреү, бүләк бирешеү, кейәү йортона күскәндә кәләштең сеңләүе, киленгә һыу юлы күрһәтеү, ҡымыҙ эсеү - башҡорт халҡының ошо һәм башҡа йолаларын йәнә сәхнәлә күрергә мөмкин.