Библиотека нематериального культурного наследия Республики Башкортостан
Мы используем файлы cookie. Продолжив работу с сайтом, вы соглашаетесь с Политикой использования cookie и Пользовательским соглашением.
ОК
Ҡорот
Ҡорот – төрки халыҡтары араһында иң киң танылған һөт ризыҡтарының береһе. Ул төрки телендәге "ҡыры" йәки "ҡоро" һүҙенән килеп сыҡҡан
Ҡоротто әҙерләү
Яңы һауылған йәки сепараттан үткәрелгән һөттө һөҙөргә, ҡаҙанға һалып ҡайнатып сығарырға, эмаль кәстрүлгә ҡалып, 30-35 градусҡа тиклем һыуытырға.
Бер аҙ һыуынғас, ҡатыҡ (ойомос) һалып, өҫтөн ябып, берәй әйбергә төрөп ойоторға ултыртабыҙ.
Ойоған ҡатыҡ бер нисә көндән әсей.
Ваҡыты-ваҡыты менән уның өҫтөнә сыҡҡан эркет һыуын алып ташлап торалар.
Шулай иткәндә ҡатыҡ ҡуйы була.
Ҡатыҡты тәмләп ҡарайҙар. Сөнки кемдер әсе ҡорот ярата, кемдер сөсө ҡоротҡа өҫтөнлөк бирә. Эркетте ҙур ҡаҙанға, йәки кәстрүлгә һалып ҡайнаталар. Төйөрҙәре булмаһын өсөн йыш болғап торорға кәрәк. Ҡайнатҡанда эркет бер аҙ ҡуйыра. Уны кәстрүлгә һалып һыуытырға ҡуябыҙ
Эркетте сепрәк тоҡҡа һалып, һалҡын урында бер-ике көнгә аҫып ҡуябыҙ.
Тоҡтоң аҫтына эркет һыуы һарҡырға бер һауыт ҡуябыҙ.
Сөнки уның һыуы ла бик файҙалы: сәс йыуыу, йә ашҡаҙан ауырыуҙарын дауалауҙа әүҙем ҡулланыла
Һыуы һарҡып бөткәс, ҡоротҡа тоҙ һалып баҫабыҙ.

Теләгәндә төрлө тәмләткестәр өҫтәп ебәрергә лә була.
Ҡоротто әүәләп, теләгән ҙурлыҡтағы йоморсоҡтар яһап, киптерергә ҡуябыҙ
Башҡорт ҡоротон әҙерләү серҙәре

Башҡорт ҡорото үҙенең сифаты, айырым бер тәме һәм файҙалы үҙенсәлектәре менән айырылып тора. Был беҙҙең ерҙәрҙең күп үләнле булыуына һәм һыйырҙарҙың ошолар менән туҡланыуына бәйле.

Ҡоротто Башҡортостандың райондарында төрлөсә әҙерләйҙәр. Һәр хужабикәнең үҙенә генә хас сере бар. Оҙаҡ йылдар "БСТ" телеканалында күрһәтелеп, халыҡтың ихтирамын һәм иғтибарын яулаған, республикала йәшәүсе халыҡтарҙың мәҙәниәтен пропагандалаған "Орнамент" тапшырыуында Бөрйән, Күгәрсен районында йәшәүсе хужабикәләрҙең ҡорот эшләү серҙәре яҡтыртыла.


(Видеоматериалдар Сәрүәр Суринаның видеоканалынан алынды).
Тәнзилә Ҡыуатова,
Ейәнсура районы хужабикәһе

Мин бала саҡтан ҡоротто яратам. Өләсәйем эркет ҡайнатҡанда ҡаҙан янында урала инек. Ул гел генә: "Тәмле һәм файҙалы ҡорот ашағың килһә, ҡатыҡҡа сейә япрағы һалырға кәрәк", – тип өйрәтә торғайны. Мин үҙем гел шулай итеп яһайым. Балаларым укроп ҡушылған ҡоротто яратып ашай, бигерәк тә уны туңдырып ҡуйып, ашҡа һалып ашаһаң тәмле була.

Миңлегөл Ямантаева,
Баймаҡ районы хужабикәһе
Мин бер нисә төр ҡорот эшләйем. Уға баҫҡанда ҡарағат, муйыл, еләк ҡушып ебәрһәң, бик тәмле килеп сыға. Төрлө тәмләткестәр урынына сәйгә ҡушып эсергә мөмкин. Файҙалы ла, тәмле лә. Бигерәк тә, балалар яратып ашай. Аш өсөн әҙерләгән ҡоротто әсерәк итеп эшләйем, уға йәшел һуған, укроп ҡушып баҫам. Ҡоротҡа ҡайһы саҡта ванилин ҡушып ебәрәм. Кем нисек ярата инде. Һатырға эшләгәс, кешеләрҙең теләктәрен иҫәпкә алырға тырышам.

Гөлкәй Дауытова,
Стәрлебаш районы хужабикәһе
Ҡорот – беҙҙең ғаилә рационына ингән ризыҡтарҙың береһе. Кемдер ашҡа соус йәки майонез һала, беҙ ҡоротһоҙ аш эсмәйбеҙ. Унан төрлө ҙурлыҡтағы йомросоҡтар эшләп, башлыса укроп һәм һуған ҡушып, туңдырабыҙ йә киптерәбеҙ. Элек өләсәйем был ҡоротҡа бер тәм бирер өсөн ыҫлай торғайны. Беҙ ошо ризыҡты кәнфит урынына һурып ашай торғайныҡ.
Ҡороттоң төрҙәре

Башҡортостанда ҡороттоң күп төрҙәрен эшләйҙәр. Ул ҡуйы йә шыйыҡ хәлдә ҡулланыла, киптерелгән, сөсө, әсе ҡорот халыҡҡа яҡшы таныш.

Ҡороттоң файҙалы яҡтары
Элек кендек инәйе кендекте ҡырҡҡанда яраны ҡорот менән эшкәрткән.
В. Ғүмәровтың "Башҡорт халыҡ медицинаһы, Э.В. Мигранованың "Башҡорттар. Традицион туҡланыу системаһы" хеҙмәттәрендә ҡороттоң файҙалы яҡтары тураһында яҙылған. Был ризыҡ биологик актив матдәләргә, ферменттарға, А, С, D, E, В витаминдарына бай. Ҡоротто көндәлек туҡланыу рационына индереү ҡанды кислород менән байыта, тромбтар барлыҡҡа килеүен иҫкәртә. Был ризыҡтағы фосфор менән кальций кешенең һөйәктәр системаһын формалаштырыуға ыңғай йоғонто яһай. Һыуыҡ тейгәндә тирләү өсөн ҡорот иҙеп эскәндәр. Бала-сағаға эсендәге паразит селәүҙәрҙе ҡыуып сығарыу өсөн ошо ризыҡты ашатҡандар
Әҙәбиәттә – ҡорот темаһы

Ҡорот хаҡында төрлө телдәрҙә күп әҫәрҙәр ижад ителгән. Шулар араһында Раиса Голубеваның "Ҡорот - ҡиммәтле таш"ты айырым билдәләп үтеү кәрәк. Әҫәр Гертруда Платайс хәтирәләренә нигеҙләнеп яҙылған. Ирҙәре халыҡ дошманы итеп иғлан ителгәндән һуң, төрмәгә ултырған ҡатындар ҡамыш йыйырға бара. Уларға юлда бер төркөм ололар һәм балалар осрай һәм таш бәрә башлай. Төрмә һаҡсылары тантана итә, күрәһегеҙме һеҙҙе бында яратмайҙар, тип. Ошо ташҡа абынып йығылған бер ҡатын уны тәмләп ҡайрай. Унан һөт тәме килгәс, таштарҙы йыйып ала ла, казармаға алып ҡайта. Тотҡонлоҡта ҡаҙаҡ ҡатындары ла була, таштарҙың ҡорот икәнен аңлаталар.

Башҡорт халҡының ауыҙ-тел ижадында ла ҡорот хаҡында мәҡәлдәр бар: "Ҡорот һарҡындыһы тоҡ эсендә ятмай", "Өйрәһенең ҡатығы юҡ, хужаһы ҡорот теләгән", "Кипкән ҡоротоң булһа, ас булмаҫһың" һ.б.

Башҡорт әҙәбиәтендә ҡорот темаһына арналған балалар өсөн ижад ителгән әҫәрҙәр бик күп. Шулар араһында Н. Сәлимовтың, Сәрүәр Ғәләүетдиновтың әҫәрҙәрен билдәләп үтергә мөмкин. Ҡайһы саҡта хужабикәләр ҡорот эшләгәндә үҙҙәре сығарған һамаҡтарҙы ҡабатлай-ҡабатлай ошо эште башҡара.


ҠОРОТ

Әсәй көн дә һөт ойотоп,
Ағас көбөгә ҡойҙо.
Һауыт тулғас та, эркетте
Бер көн ҡайнатып ҡуйҙы.

Киндер тоҡҡа һалды ла ул,
Һыуын һарҡыта элде.
Хуш еҫтәре өйгә тулған,
Йоторлоҡ хатта телде.

Өс көн үткәс, әсәй уны
Ҡамыр кеүек тасҡаны.
Самалап ҡына тоҙ һалды,
Өҫтәмәне башҡаны.

Өҫтәл тулы ҙур йомғаҡтар,
Табынға ҡуйһаң, әҙер.
Байтағын ул ыҫланы,
Ыҫлайҙар һирәк хәҙер.

Ҡулға алған һайын китә
Ауыҙ һыуҙары ҡороп.
Әй, татлы ла, хуш еҫле лә
Әсәй эшләгән ҡорот.

Сәрүәр Ғәләүетдинов
ҠОРОТ

Оҙон юлда тәмләп алһаң,
Көс-ҡеүәт бирә ҡорот.
Һыу кәрәкмәй ул булғанда,
Китһә лә ауыҙ ҡороп.

Нияз Сәлимов
Ҡорот эшләү
(хужабикә һамағы)

Тағы ҡорот ҡайнатам,
Бер туҡтауһыҙ болғатам.
Төйөрҙәре булмаһын,
Яңылыш эреп ҡуймаһын!

Моҡсаға уны аҫам,
Аҙаҡтан тоҙлап баҫам.
Муйыллы ҡорот йәмле,
Ҡоротло һурпа тәмле!

Аппетитты ул аса,
Күңел болғанһа баҫа.
Ҡорот икенсе фестал
Урыҫ әйтер где достал?

Файҙалы ризыҡ ҡорот,
Шуны иҫеңдә ныҡ тот!
Ашаһаң ни ғәләмәт,
Булырһың һин сәләмәт!

Лилиә Хәсәнова
Ҡоротто әҙерләү буйынса этнографик хеҙмәттәр
Бөтә Рәсәйҙе урап сыҡҡан француз сәйәхәтсеһе Поль Лаббе 1898 йылда Башҡортостанға килә. Ул үҙенең яҙмаларында башҡорттарҙың тормош-көнкүрешен, йолаларын тасуирлай. Ҡоротто әҙерләү тураһында шулай итеп яҙып ҡалдырған:

Ҡорот – ул ыҫланған сыр. Уны әҙерләү өсөн һыйыр һәм кәзә һөтөн ҡушып ҡайнаталар, бер нисә көнгә әсетергә ҡуялар. Ҡаймағын һөҙөп алып, тағы ҡайнаталар һәм йүкәнән эшләнгән шоманға һалалар, һарҡыталар. Ҡалған ризыҡты йомғаҡлап, усаҡ алдына 5 көнгә киптерергә ҡуялар.
П. Лаббе,
сәйәхәтсе
XIX быуатта Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев "Йәдкәр" тигән хеҙмәтендә башҡорт ҡоротон эшләү үҙенсәлектәре хаҡында яҙа.
Башҡорттар ҡоротто һатыу йә үҙҙәре өсөн эшләйҙәр. Ысын ҡорот ҡайнатып ойотолған һөттән эшләнә. Мөгәрәптәр булмау сәбәпле, йәйгеһен ҡайһы саҡта һөт ойоп ҡуя. Төшөмдө кәметмәҫ өсөн, сейләй ойоған һөттө ҡороттоң ҡатығына ла ҡушып ебәрәләр. Бындай ҡорот, ғәҙәттә, һатыуға сығарыла. Үҙҙәре өсөн ҡоротто һалҡындар төшкәс эшләйҙәр.
Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев
яҙыусы, ғалим, этнограф
Шулай итеп, башҡорт ҡоротон әҙерләү буйынса этнографик хеҙмәттәр бик күп. Бик күп сәйәхәтселәр, ғалидар был файҙалы ризыҡты әҙерләү ысулдары менән ҡыҙыҡһынған. Хатта XIX быуатта уҡ уның составын тикшергән мәҡәлә лә донъя күргән (Мәҫәлән, Р. Рума "Состав башкирского курута"/Сборник работ Пермской земской санитарной станции, 1889. № 1).


2019 йылда йәш йырсы Rena Rnt тарафынан ҡоротто популярлаштырыу маҡсатында эшләнгән яңы клибы донъя күрҙе. Халыҡ уны үҙенә күрә бер яңы күренеш итеп ҡабул итте. Матбуғат баҫмаларында күп һөйләнелде. Социаль селтәрҙәрҙә үткәрелгән "Ҡоротомания" кеүек конкурстарҙа халыҡ әүҙем күтәреп алды.
Видео RENA- RNT ютуб каналынан алынды
Лонгридтың авторы һәм версткаһы - Әбделмәнова Әлфиә Вәкил ҡыҙы



Өфө-2019