Үҙенең составы буйынса башҡорт аш-һыуы бик күп төрлө. Уның барлыҡҡа килеүенә, тәү сиратта, башҡорттарҙың традицион йәшәү рәүеше йоғонто яһай. Беҙҙең ата-бабаларыбыҙҙың күбеһе күскенселәр булған, ер эшкәртеү менән шөғөлләнгәндәр, бал йыйғандар, балыҡ тотҡандар. Күбеһенсә һөт аҙыҡтары менән туҡланғандар.

Һөттән аҙыҡ-түлектең ниндәйен генә етештермәгәндәр. Исемлек оҙон: төрлө-төрлө бутҡалар, туҡлыҡлы аштар, хатта балалар аҙығы ла. Һөттән ҡаймаҡ эшләгәндәр, артабан инде был ҡаймаҡтан еңел генә май баҫҡандар. Беҙҙең ата-бабаларыбыҙ һөттө ферментлау технологияларын да бик яҡшы белгән, улар был ғәжәйеп аҙыҡтан ҡатыҡ эшләгәндәр. Ә ҡатыҡҡа һыу ҡушып бутаһаң – айран килеп сыҡҡан. Әлеге көндә һыуһынды ҡандырыусы был эсемлек – Башҡортостандың күп магазиндарында һатыла. Ҡорот, һөҙмә, эремсек шулай уҡ ҡатыҡтан эшләнә.

Ит күскенсе башҡорттарҙың көндәлек тормошонда айырым бер урын алып тора. Ашау өсөн өйрәк ите, ҡаҙ ите, тауыҡ ите, һыйыр ите, һарыҡ һәм йылҡы ите ҡулланғандар. Итте нисек тә булһа һаҡлау төп бурыс булып торған. Йылҡы итенән ҡаҙылыҡ, һыйыр һәм һарыҡ итенән тултырма эшләгәндәр. Был уны ҡулланыуҙың иң таралған ысулы булған.

Байрам өҫтәленә бешерелгән йылҡы һәм һарыҡ ите биргәндәр. Уларға өҫтәп ҡунаҡтарҙың алдына тәрилкә менән өлөш (традицион башҡорт ашы) ултыртҡандар. Унда туҡмастың бер нисә төрөн: нәҙек кенә ҡырҡылғанын (туҡмаслы аш), ромб формаһында ҡырҡылғанын (һалмалы аш), ҡабырсаҡ (сумарлы аш) һәм башҡа төрҙәрен осратырға мөмкин булған. Бауыр, бөйөр, йөрәк ризыҡтарын айырым ҡаҙанда бешергәндәр. Походҡа сыҡҡанда мотлаҡ рәүештә ит алғандар, бының өсөн улар уны ҡаҡлағандар (ҡаҡланған ит), киптергәндәр (кипкән ит) һәм тоҙлағандар (тоҙланған ит). Шуныһы иғтибарға лайыҡ: башҡорттар урманда айыуға тейергә тырышмағандар. Ваҡ ҡош-ҡортҡа, ҡырағай кәзәгә, ҡоралайға һәм мышыға өҫтөнлөк биргәндәр.

Башҡорттар һөттө һәм итте иген культуралары менән берләштереп, бик уңышлы ҡулланғандар. Башҡорт милли аш-һыуҙары араһында арпанан шыйыҡ аш, ҡурмастан аш һәм бутҡалар, талҡан, тары ярмаһы, тары ярмаһынан көлсә, сөсө ҡамырҙан эшләнеп, майҙа ҡыҙҙырылған аҙыҡтар (бауырһаҡ, йыуаса, сәк-сәк һ.б.), ҡаҙанда бешерелгән ҡабартма кеүек ризыҡтар киң таралған. Байрамдарҙа һәр ваҡыт махсус меню булған: бәлеш, ғөбәҙиә һәм башҡа бәлештәр. Традицион эсемлектәр араһында иң беренсе урында, әлбиттә, үлән сәйе, ҡымыҙ, буҙа торған. Беҙҙең ата-бабаларыбыҙ шулай уҡ деликатестарҙы ла яратҡан. Төрлө еләктәрҙе иретелгән майҙа консервациялау, шулай уҡ алманан ҡаҡ эшләү киң таралған күренештәрҙең береһе булған.

Башҡортостанда йәшәүселәр өсөн ғөбәҙиә – ғәҙәти һүҙ. Әлеге көндә был һый бик күп магазиндарҙа һатыла, сәй менән тиҙ генә тамаҡ ялғап алыу өсөн бик тәмле һәм уңайлы аҙыҡ. Теорияға күҙ һалайыҡ. Ғөбәҙиә – күп ҡатлы традицион бәлеш, уны күбеһенсә Башҡортостанда һәм Татарстанда бешерәләр. Беҙҙең төбәктә ғөбәҙиәне күбеһенсә республиканың көнбайыш һәм төньяҡ райондарында ашайҙар.

Шулай уҡ бәпес туйы, исем ҡушыу йолаһы, ҡәҙерле ҡунаҡтарҙы, алыҫ тарафтарҙан килгән туғандарҙы ҡаршы алыу, ғаилә байрамдары – ғөбәҙиә бешереп, табын йыйыу өсөн етди сәбәп. Ғөбәҙиәнең классик составы күп төрлө. Уның эсенә ҡыҙыл эремсек, туралған йомортҡа, йөҙөм, дөгө, күрәгә, ҡара емеш, ә ҡайһы бер төрҙәренә хатта ит фаршы ла һалалар. Хәҙерге Башҡортостанда йәшәүселәр уның ҡыҫҡартылған вариантын (ҡыҙыл эремсек, дөгө, күрәгә һәм йөҙөм) күрергә күнеккән.

Классик ғөбәҙиәлә ҡыҙыл эремсек төп өлөштәрҙең береһе тип әйткәйнек инде.

Эремсек һөт һәм әсетелгән һөт аҙыҡтарынан (ряженка, ҡатыҡ) әҙерләнә. Әгәр ҙә һеҙгә майлыраҡ эремсек кәрәк икән, һөттөң ҡуйырағын ҡулланығыҙ (мәҫәлән, ауыл һөтө).

Һөттө кәстрүлгә һалабыҙ һәм шәп ут өҫтөнә ултыртабыҙ. Йылына башлағас, уға ряженка йәки ҡатыҡ өҫтәйбеҙ, ҡайнап сыҡҡандан һуң, утты уртаса кимәлгә ҡуйып, ҡатнашманы һыуы бөткәнсе бешерәбеҙ. Шәкәр ҡомо һибеп, май менән бутайбыҙ. Ҡыҙыл эремсек әҙер булды.

Ғөбәҙиә өсөн әҙерләнгән ҡамырҙы ике өлөшкә бүләбеҙ. Ҙурыраҡ өлөшөн шунда уҡ йәйеп май һөртөлгән таба өҫтөнә һалабыҙ, икенсе өлөшөн ситкә алып торабыҙ. Иң аҫҡы ҡатына дөгөнөң ярты өлөшөн йәйәбеҙ, артабан эремсек һалабыҙ, унан һуң – йомортҡа. Йомортҡа өҫтөнә ҡалған дөгөнө, йөҙөмдө һалабыҙ. Быларҙың өҫтөнә иретелгән эҫе май ҡоябыҙ. Ҡалған ҡамырҙан ғөбәҙиә өсөн ҡапҡас эшләйбеҙ.