Милли кейем тегеү оҫталыҡ һәм тәжрибә генә түгел, етди сығымдар ҙа талап итә. Шуға күрә оҫталар теге йәки был ырыуҙың ерлектәге ҡанундарын иҫәпкә алып теккән һәм ул ысын мәғәнәһендә оло байлыҡ һаналған. Ғәҙәттә бындай кейем нәҫелдән нәҫелгә күскән. Хәҙер иһә боронғо костюмдар халыҡ ижады өлгөһө, ҡиммәтле тарихи экспонат булып тора. Уларҙы этнографик музейҙарҙа күргәҙмә өсөн ҡулланалар. Башҡорт халҡының тарихын сағылдырған нәфис фильмдар, театраль әҫәрҙәр өсөн һәм шулай уҡ бейеү коллективтары өсөн костюмдар әҙерләгәндә өлгө булараҡ та файҙаланалар.

Елән – башҡорттарҙың киң таралған һәм танылған өҫ кейемдәренең береһе. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың да, ир-егеттәрҙең дә еләне тауарының затлы, биҙәүестәренең ҡыйбатлы һәм төрлө булыуы менән хужаһының социаль статусын күрһәткән.

Башҡорт халҡының өҫ кейеме бер нисә ҡат булған, айырыуса байрам костюмдарының ҡат-ҡат булыуы билдәле. Әлбиттә, ҡыш көндәрендә йылы һәм уңайлы булһын өсөн шулай кейенгәндәр. Сифатлы туҡыманан тегелгән, милли биҙәүестәр менән биҙәлгән матур кейем тотош ғаиләнең һәм ғаилә ағзаларының байлығын, социаль кимәлен дә күрһәткән. Ундай кейемде ғәҙәттә байрамдарға, мәжлестәргә, халыҡ араһына сыҡҡанда кейгәндәр.

Ир-егеттәр еләне тоноҡ төҫтәрҙәге кизе-мамыҡ туҡыманан тегелгән. Хәллерәк кешеләр хатта бәрхәт, ебәктән, шулай уҡ аҡ атлас тауарҙан тектергән. Еләндең ең остары, итәк ситтәре, яғалары ҡыҙыл буҫтауҙан, төрлө орнаменттар, милли нағыштар һәм ҡиммәтле ҡунысбауҙар менән эшләнгән. Ир-ат еләнде, ғәҙәттә, иҙеүҙәрен асып, ҡайһы берҙә оҙон билбау (ҡәмәр) менән бәйләп, бишмәт йә кәзәкей өҫтөнән кейгән.

Ҡатын-ҡыҙ еләнен һәр саҡ юғары баһаланған бәрхәттән, ҡара сатиндан, ебәктән, йә тула-буҫтауҙан теккәндәр, ғәҙәттә бер төҫтәге туҡыманан. Ең һәм итәк ситтәрен, түш тирәләрен биҙәү өсөн сағыу төҫтәге (ҡыҙыл, йәшел, күк) таҫмалар ҡулланылған, уларҙы уҡа менән сиратлаштырғандар. Ҡатын-ҡыҙ еләндәрен сыңлап торған тәңкәләр, төрлө тамғаларҙы һәм билдәләрҙе нағыштар, тәбиғи таштар, сәйлән-мәрйендәр менән биҙәгәндәр. Бындай биҙәүестәр гүзәл затты яман көстәрҙән, күҙ тейеүҙән һаҡлай, тип ышанғандар. Ҡайһы бер төбәктәрҙә сағыу төҫтәге өсмөйөш һыҙаттарға өҫтөнлөк биргәндәр.

Ҡатын-ҡыҙ еләнен бишмәт, кәзәкей, күлдәк йә камзул өҫтөнән иҙеүен асып та, билбау менән быуып та кейгәндәр.

Быларҙың барыһын да Светлана Шитованың 1995 йылда донъя күргән "Башҡорт халыҡ кейеме" китабында уҡырға мөмкин.

Башҡорттар елән тегеү өсөн кизе-мамыҡ, ҡара сатин, төрлө төҫтәге бәрхәт, ебәк, атлас тауарҙар алғандар. Карамзиндан, ҡыҙыл төҫтәге йоҡа туҡыманан, тегелгән елән иң дәрәжәлеһе һаналған. Был туҡыманы һабантуйҙарҙа бәйгеләрҙә еңгән батырҙарға һәм туйҙарға бүләк иткәндәр.

Фабрикала етештерелгән затлы туҡымаларҙы ХIХ быуатта һәм ХХ быуат башында урыҫ сауҙагәрҙәре килтергән, унан алдараҡ иһә матур тауарҙар башҡорттарға Бөйөк Ебәк юлы аша килеп эләккән.

Байрам кейемдәренең нисек биҙәлеүенә ҡарап, халыҡтың социаль кимәлен тоҫмалларға мөмкин булған. Байҙарҙың еләне уҡа менән нағышланған, ярлыларҙыҡына төрлө төҫтәге таҫмалар тегелгән. Ғөмүмән, ярлыларҙың (улар күпселекте тәшкил иткән) көндәлек кейеме етендән, кизе-мамыҡтан, киндерҙән һәм кесеркәндән етештерелгән махсус материалдан булған. Ҡыш көнө кейә торған еләндәр һарыҡ йөнөнән баҫылған кейеҙҙән, туланан, буҫтауҙан тегелгән. Төп кәсептәре малсылыҡҡа бәйле булғанлыҡтан, күптәр был тауарҙарҙы үҙҙәре етештергән.

Елән – туйҙарҙың һәм милли байрамдарҙың төп кейеме. Башҡорт ҡыҙҙарының еләне хатта ҡалым иҫәбенә ингән. Ябайыраҡ ғаиләләрҙә буласаҡ кәләштәр уны үҙҙәре әҙерләгән. Был – бик тә ҡатмарлы, ваҡыт һәм оҫталыҡ талап иткән нескә хеҙмәт. Хәллерәк кешеләр еләнде бәрхәт, ебәк, атлас, барса кеүек фабрика тауарҙарынан тектергән. Бындай кейем-һалым алтын һәм көмөш ептәр менән сигелгән, тәңкәләр, мәрйендәр, аҫылташтар менән биҙәлгән, затлы тире һәм күн менән байытылған.

Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары борон-борондан үҙҙәренең кейемен милли асылына тура килтереп биҙәгән. Мәҫәлән, семәрле оҙон алҡалар, төрлө формалағы ҡашмау-муйынсаҡтар, беләҙектәр, йөҙөктәр, тәңкәле сулпылар уларҙың күңел донъяһын, төрки халҡына хас сибәрлеген һәм тыйнаҡлығын сағылдырған.

Еләндәрҙе төрлөсә кейгәндәр: ҡатын-ҡыҙҙар, ғәҙәттә, билен быумаған, ә ир-егеттәр күбеһенсә билдәрен быуып, еләндәренең һул яҡ сабыуын уң яҡҡа ҡыҫтырып бәйләп ҡуйған. Бындай ысул һыбай йөрөгән яугирҙар өсөн уңайлы ла, йылы ла булған.

Билдәләп үтелеүенсә, еләндең биҙәлеше һәм тауары буйынса ғаиләнең матди хәлен билдәләргә мөмкин булған. Яҡшы хәлле башҡорттар еләнде биҙәү өсөн затлы тәңкәләр, алтын-көмөш уҡалар, сифатлы туҡымалар һәм ҡиммәтле йәнлек тиреһе ҡулланған. Ҡайһы берҙә кешенең дәрәжәһен кейеменең ең оҙонлоғо ла билдәләгән. Мәҫәлән, рус ғалимы Д. П. Никольскийҙың 1899 йылда Санкт-Петербургта сыҡҡан башҡорттар тураһындағы китабында былай тиелә:

"Еләндең еңе ни тиклем оҙонораҡ булһа, уның хужаһының дәрәжәһе шул тиклем юғарыраҡ һәм мөһимерәк баһалана".

Көнсығышҡа ҡараған ҡәүем булараҡ, башҡорт халҡы сағыу һәм ҡупшы кейенергә яратҡан. Кейем теккәндә һәм биҙәүестәр һайлағанда төҫтәрҙең үҙ-ара тура килеүенә иғтибар иткәндәр. Башҡорт халҡының милли кейемдәрендә сағыу төҫтәр өҫтөнлөк итә: ҡыҙыл, күк, йәшел, һары, көрән һәм универсаль төҫ – ҡара.

Милли костюмдарҙы теккәндә контраст төҫтәрҙе дөрөҫ ҡулланғандар: ҡыҙыл һәм аҡ, һары һәм күк, ҡара һәм йәшел, көрән һәм һары.

Ҡатын-ҡыҙҙар һәм ир-егеттәр еләндәрен киҫеү-бесеү һәм биҙәкләү үҙенсәлектәре башҡорттарҙың йәшәгән еренә бәйле булған һәм айырылып торған. Бында уларҙың традициялары ла, башҡарған шөғөлдәре лә, климат шарттары ла иҫәпкә алынған.

Мәғлүм булыуынса, башҡорттарҙа Рус дәүләтенә ҡушылыуҙың башланғысында төп ете ырыу айырылып тора. Уларҙың милли костюмдарында ниндәйҙер айырмалыҡтар һәм характер үҙенсәлектәре булыуы тәбиғи.

Мәҫәлән, көньяҡ-көнсығыш райондарҙа еләндәрҙе асыҡ ҡыҙыл төҫтәге мәрйендәр, ҡайып сигеүҙәр менән нағышлағандар, яурын тирәләренә өсмөйөш һыҙаттар теккәндәр. Көньяҡ-көнбайышта иһә тәңкә һәм уҡаларҙы арҡаның өҫкө өлөшөнә, бил тирәһенә тегеү хас булған. Был төбәктәрҙән тыш, башҡорт еләндәре ХХ быуат урталарына тиклем төньяҡ-көнсығыш райондарҙа ла, республиканың үҙәк өлөшөндә лә киң ҡуллынылған. Елән шулай уҡ татар, мари, сыуаш халҡында ла киң таралған булған.

Төрлө тарафтарҙа йәшәгән башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының милли костюмдарында уртаҡ һыҙаттар күп булған. Сөнки, дини ҡанундарға ярашлы, башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарына сит-яттар араһында тән өлөштәре күренгән кейем кейергә ярамаған. Шуға күрә башҡорт ҡыҙҙарының костюмы тәнде һығып тормаған, итәктәре һәм еңдәре оҙон, иркен итеп тегелгән.

Ҡыҫып тормаған киң кейемдәр ир-егеттәр өсөн дә хас булған. Айырыуса, һунарсылыҡ, малсылыҡ, ер эшкәртеү кеүек хеҙмәттәр менән шөғөлләнгән ябай халыҡ иркен кейемгә өҫтөнлөк биргән. Улар өсөн кейемдең уңайлы һәм эшкә яраҡлы булыуы шарт.

Елән һәм башҡа кейемдәр тегеү өсөн туҡыма бескәндә тауарҙы сарыф итмәҫкә, артығын ҡалдырмаҫҡа тырышҡандар. Арҡа һәм түш яғындағы ике үлсәм киңлеге буйынса ла, оҙонлоғо йәһәтенән дә бер-береһенә тап килергә тейеш булған, шуға ла улар беселәсәк тауарҙың киңлеге буйынса һалынған. Ә еңдәрҙе иһә шундай уҡ алым менән оҙонлайға киҫкәндәр.

Башҡорт милли кейемен биҙәгән орнаменттарҙа төрлө үҫемлектәр һәм хайуандар элементтары, фигуралары һынландырылған. Һәм улар үҙенә күрә символик мәғәнәгә эйә булған. Был билдәләр ҡара уйлы кешеләрҙән, тел-тештән, боҙомдан һаҡлай, кейем хужаһына уңыш килтерә, тип һаналған.

Башҡорт милли костюмы халыҡтың тарихи ҡомартҡыһы һәм халыҡ ижады өлгөләренең мөһим өлөшө булып ҡына ҡалмаған, ә бөгөнгө көндә лә ул даими үҫешә, тәү сиратта профессиональ һәм һәүәҫкәр артистарҙың сәхнә костюмдары булараҡ. Башҡортостандың күп бейеү коллективтары башҡорт бейеүен башҡарған саҡта ижади һәләттәре менән генә һоҡландырып ҡалмай, ә үҙенсәлекле, бай костюмдары менән дә хайран итә.

Милли кейем өлкәһендә үҙ коллекцияһын булдырған заман модельерҙары башҡорт костюмдарының бөтә традицион материалдарын да ҡуллана: бәрхәт, ебәк, атлас, күн, ҡиммәтле йәнлек тиреләре. Сәхнә костюмдары теккәндә төп нөхсәне һаҡлар өсөн иң алдынғы технологиялар, бөтә төр аксессуарҙар ҡулланыла.

Зиннәтле, күркәм еләндәрҙә сәхнә түренә бейеүселәр, йырсылар, ҡурайсылар һәм ҡумыҙсылар сыға. Мәҫәлән, аҡ туҡыманан тегелгән, сағыу биҙәкле еләнде эстрада артистары яратып кейә. Улар ғәҙәттә еләнде иңдәренә һалып сыға. Еңелсә еләндәрҙең ҡатын-ҡыҙҙар өсөн тегелгәне лә, ир-егеттәргә тәғәйенләнгәне лә бар.

Йыш ҡына еләнде милли ғаилә байрамдарын үткәргәндә кейәләр. Шулай уҡ фольклор сараларында ҡатнашҡанда ҡатын-ҡыҙҙар ҙа, ир-егеттәр ҙә еләнгә өҫтөнлөк бирә. Балаларға һәм ололарға милли кейемдәр тегеү буйынса интернет киңлектәрендә әленән-әле хеҙмәттәр тәҡдим ителә. Төрлө ательелар, оҫтаханалар асыла. Унда һәр кем үҙ зауығына тура килгән костюмдар тектерә ала. Шулай уҡ бер-береһен ҡабатламаған эксклюзив кейемдәр ҙә әҙерләйҙәр. Был билдәле кешеләр өсөн айырыуса мөһим.

Һуңғы йылдарҙа республикала этник мода барлыҡҡа килде. Милли костюмдарға ҡыҙыҡһыныу көндән-көн арта. Өфөлә өсөнсө тапҡыр уҙғарылған "Гөлөстан" Республика милли костюм фестиваль-конкурсы – быға асыҡ дәлил.

Фестивалдә Башҡортостанда йәшәүсе халыҡтарҙың төрлө милли костюмдары күрһәтелде. Хеҙмәттәр ике номинацияла баһаланды: этнографик костюмдар һәм сәхнә костюмдары. Өфө дәүләт нефть техник университетының технология һәм кейем ижад итеү кафедраһы студенттары, этно-стилдә эксперименталь һәм йәштәр өсөн костюмдар тәҡдим итеп, Гран-при яуланы.

Был форум "Мәҙәниәт" милли проекты сиктәрендә ғәмәлгә ашырылды. Сараның йомғаҡлау этабы Республика халыҡ ижады үҙәгенең Мәҙәниәт йортонда уҙғарылды. Фойела милли биҙәүестәр һәм аксессуарҙар, сувенирҙар, милли кейемдәге ҡурсаҡтар күргәҙмәһе ойошторолдо.

Өфөлә беренсе булып "Балалар университеты" төҙөгән эшҡыуар Венера Белова үҙенең эшмәкәрлеген 90-сы йылдарҙа йомшаҡ уйынсыҡтар етештереүҙән башлай. Ул етәкләгән предприятие бөгөн йөҙәрләгән төр сувенир сығара, шулар араһында киң танылғаны – "Башҡорт сувениры"

Башҡортостан халыҡтарының милли костюмдарындағы ҡурсаҡтарҙы ла Венера Белова төбәктә тәүгеләрҙән булып эшләй башлай. Шуныһы ҡыҙыҡ, башҡорт кейемендәге ҡурсаҡтар (малайҙар һәм ҡыҙҙар) башҡорт халҡының ете ырыуын күрһәтә. Уларҙың кейемдәре бер-береһенән төҫө һәм тегелеше буйынса айырылып тора һәм боронғо кейем өлгөләрен тулыһынса ҡабатлай.

"Балаларҙа бәләкәй саҡтарынан уҡ милли мәҙәниәткә һөйөү, эстетик зауыҡ, матурлыҡҡа ынтылыш тәрбиәләргә кәрәк, – тип иҫәпләй Венера Белова. – Милли костюмдарҙа халыҡтың быуаттар буйы килгән традициялары, мәҙәниәте, ата-бабаларҙың рухи донъяһы сағыла. Ә уйын аша балалар тирә-яҡты танып белергә, донъяны киңерәк, сағыуыраҡ ҡабул итергә өйрәнә. Мәҫәлән, ғәҙәти булмаған кейемдәге ҡурсаҡтарҙы күреп, бәләкәстәр үҙҙәре өсөн яңылыҡ аса, костюмдарҙың элементтарын хәтерендә ҡалдыра, тышҡы ҡиәфәтендәге үҙенсәлектәргә иғтибар итә. Беҙҙә балаларҙың аңын үҫтереүсе, уйынға йәлеп итеүсе һөйләшә торған ҡурсаҡтар ҙа бар.

Этнограф һәм милли костюмдар буйынса белгес булараҡ, халыҡтың туған мәҙәниәтенә ҡыҙығыуын, көндәлек кейемдәргә этно-элемент өҫтәргә тырышыуын, уникаль ҡул эштәре тыуҙырырға ынтылыуын тоям. Был бик ҡыуаныслы".