Библиотека нематериального культурного наследия Республики Башкортостан
Мы используем файлы cookie. Продолжив работу с сайтом, вы соглашаетесь с Политикой использования cookie и Пользовательским соглашением.
ОК

Балсыҡ һылау өмәһе

Башҡорттар, башҡа төрки халыҡтары кеүек, борон-борондан берҙәм, ойошоп йәшәгән. Туғандарына, ауылдаштарына көндәлек эштәрҙә, баҫыуҙа, яланда, малсылыҡта, оҫталыҡ, кәсепселек төрҙәрендә лә бер -береһенә ярҙам иткәндәр.
Ата-бабаларҙың ҡәбилә-ырыу булып донъя көтөүҙәре уларға һәр ваҡыт тормош ауырлыҡтарын еңеп сығырлыҡ көс-ҡеүәт биргән.
Дөйөм алтай төркөмөнә ҡараған «өмә» һүҙе ( иmе~ümе), «берҙәм эш итеү» тигәнде аңлата.
Башҡорттар. М. Круковский фотоһы
Башҡорттар. С. Руденко фотоһы
Коллектив ярҙам юлдары төрлө-төрлө булған. Мәҫәлән, йыйын хәл итеүе буйынса ауылдар төҙөкләндерелгән, йылға-күлдәр таҙартылған, зыяраттар тәртипкә килтерелгән, юлдар һәм күперҙәр рәтләнгән. Кешеләр үҙ теләктәре менән эш башҡарған. Көҙ аҙаҡтарында һәм ҡышын йорт хужалары бер-береһен һуғым йәиһә ҡаҙ өмәһенә саҡырған. Ҡышҡы һалҡын кистәрҙә ҡатын-ҡыҙ кемгәлер ярҙамға ашыҡҡан: кейеҙ баҫыу, йөн иләү һәм башҡа өмәләр ойошторолған. Йәйҙәрен өй йыуыу, бесән сабыу өмәһенә йөрөгәндәр. Бер-береһенә йорт һалыу эштәре лә берҙәм барған: өй нигеҙен ҡороу, бура бурау, өй күтәреү, мүк тығыу, балсыҡ өмәһе – барыһында ла дөйөм күтәренкелек рухы тантана иткән.
Ҡаҙ өмәһе
Мүк тығыу
Бесән сабыу
Зыяратты тәртипкә килтереү
Саманлы өй төҙөү
Өй күтәреү
Өйҙө төҙөүҙә һәм йылытыуҙа балсыҡтың ҡулланылыуы
Ата-бабаларыбыҙ ултыраҡ тормошҡа күскән ваҡыттан алып үҙҙәренең йорт-ҡаралтыларын балсыҡ менән һылар булғандар.
Урманһыҙ яҡтарҙа, яланлы ерҙәрҙә тораҡ (өй) төҙөгәндәр, башлыса балсыҡ ҡулланылған. Көньяк-көнбайышта, Дим һәм Ашҡаҙар буйлап йәшәгән халыҡ ситән өйҙәрҙә көн күргән, һаламды балсыҡ ҡатнашмаһына тығып алып эш иткәндәр.
Ситән өй. Ауырғазы районы. 1970 й.
Балсыҡтан өй. Ҡурған өлкәһе. 1972 й.
Саманлы өй. Хәйбулла районы. 1958 й.
Таймаҫ ауылы. Күмертау районы. 1970 й.
Ҡурған башҡорттары тотошлай балсыҡ өйҙәр һалған, бының өсөн бүрәнәне балсыҡ ҡатнашмаһы менән һылап, кипкәс кәрәкле бейеклеккә күтәргәндәр.
Ырымбур, Һарытау өлкәләрендә, шулай уҡ Башҡортостандың көньяғында – Хәйбулла, Кумертау райондарында саман кирбестән өйҙәр төҙөгәндәр, был кирбестәр туралған һалам менән балсыҡ ҡатнашмаһы ҡушылып эшләнгән.
Өй йылы булһын өсөн барлыҡ тораҡтарҙа ла: кәҫ өй, саман өй, бүрәнәнән бурап һалынған, артабан хужалыҡ ҡаралтылары: мунса, һарай, келәттәрҙең стеналарын да балсыҡ менән һылағандар.
Хеҙмәт көсө
Был коллектив йола практик, магик, дини мәғәнәгә лә эйә.
Беренсенән, йорт-ҡаралты йылытылған, икенсенән, был процесс айырым бер тәртиптә башҡарылған. Уның үҙенә генә бәйле тарихи мәғәнәһе булған, ата-бабаларыбыҙҙың үҙенсәлекле дини ҡараштарына нигеҙләнгән. Ошо ҡағиҙәләр үтәлһә, өйҙә, ғаиләлә бәрәкәт, тыныслыҡ, именлек тантана итер, тип уйлағандар.
Балсыҡ һылау — ауыр эш. Балсыҡ кибеп өлгөрмәһен өсөн, шәп кенә, йылдам ғына эшләү талап ителгән. Шуға ла өй һылау өмәһен ял көндәрендә уҙғарып, кем килә ала, барыһын да саҡырған булғандар. Күп кеше ҡушылып эшләнһә, был йортта балалар гөрләп йөрөр, уға бәхет ҡуныр, тип фараз иткәндәр. Ҡайһы берәүҙәр балсыҡ өмәһен йыл һайын үткәргән.

Өмә. Ауырғазы районы. 1971 й.
Хатта 30‒40-лап кеше йыйылған, бер кем дә ситтә ҡалмаған, ҙур теләк менән ҡатнашҡандар. Дөйөм эш халыҡҡа шатлыҡ килтергән. Берҙәм хеҙмәт тиҙ башҡарылған, байрам булып әүерелгән, хатта ауыл эшсәндәренә ял ролен дә үтәгән.

Өмә. Белорет районы. 1963 й.
Эшкә әҙерләү
Һылау өсөн кәрәкле балсыҡты 25‒26 июндән һуң алғандар. Тау эшкәртмәһе ошо ваҡытҡа әҙер була тигәндәр, ни өсөн тигәндә, иң мөһиме – балсыҡ ҡатнашмаһын стенаға йәбешерлек, ҡубып төшмәҫлек ваҡытта ғына һайларға кәрәк икән.
Балсыҡ алынған урынға мотлаҡ рәүештә тәңкәме, бойҙай бөртөктәреме, икмәк телеме – нимәлер ҡалдырғандар. Бер уңайҙан «Ер эйәһе, риза бул, үҙ өлөшөмдө алам» тип теләк-үтенес тә әйткәндәр.
Балсыҡ ҡатнашмаһын нисек әҙерләгәндәр һуң? Ерҙә бер нисә соҡор ҡаҙығандар.
Юғары көстәргә рәхмәт әйтеү рәүешендә, балсыҡ ҡатнашмаһына май тамсылары, әҙерәк һөт тә ҡушҡандар.
Ҡоро балсыҡҡа һыу ҡушып, тәүҙә сәғәт хәрәкәтенә ҡаршы әйләндергәндәр, йәнәһе, изге көстәр саҡырылған.
Бер үк ваҡытта «Бисмилләһир-рахмәни рахим» тигән изге һүҙҙәр ҙә әйтелгән.
Шунан сәғәт уҡтары әйләнешендә болғатҡандар, был хәҙерге ваҡыт режимына күсеүҙе аңлатҡан.
Артабан балсыҡҡа һыу ҡойоп, уға ваҡланған һалам, ҡайһы берҙәр бесән вағын, ағас онон, тиҙәк тә өҫтәп, ныҡ итеп болғатҡандар.
Тағы ла шуныһы: балсыҡ ҡатнашмаһына беренселәрҙе – бала-сағаны баҫтырыр булғандар, улар бит саф, пак йән эйәләре.
Дети. Белокатайский район, д. Хайбатово, 1968 год
Был өмә балалар өсөн кинәнесле мәл булып ҡабул ителгән. Аҙаҡтан инде эшкә ҡатындар, ирҙәр тотонған: шау-гөр килеп, көлөшөп, таҡмаҡтар әйтешеп, бере-береһен шаяртып, балсыҡты аяҡтары менән иҙә башлағандар. Ошо мәл дә үҙенә күрә бер изге ғәмәл тип һаналған: аяҡтар мотлаҡ таҙа булырға тейеш, хатта тәһәрәт алыу ҙа кәрәк, тип иҫәпләгәндәр.

Аҡъяр ауылы. Хәйбулла районы.
Саманан тыш ҙур эш торһа, күп материал талап ителһә, балсыҡ иҙеү өсөн хатта аттарҙы ла килтергәндәр.
Балсыҡ әҙерләү өсөн тәғәйенләнгән соҡор түңәрәк формала булып, мал (ат) ошо түңәрәк буйлап йөрөп, балсыҡ иҙмәһе барлыҡҡа килгән.

Шунан ир-ат ошо әҙер балсыҡ ҡатнашмаһын йорт төҙөлөшө урынына алып килгән, һәм ҡатын-ҡыҙ һылау эшенә тотонған.

Юлдашбай ауылы. Һарытау өлкәһе. 1963 й.
Йолалар
Һылау эше көнсығыш стенанан, ҡояш яғынан башланған. Кемдең ҡулы еңел ("ҡул арты еңел" тип тә әйткәндәр), шул ҡатын стенаға балсыҡты беренсе булып һылаған.
Мәҫәлән, ошолай тигәндәр: «Сания, һинең ҡулың еңел, башла!». Кемгә өндәшкәндәр, шул кеше ошондай теләктәр менән эш башлаған.

Саман кирбестәрен әҙерләү. Оло Әбеш ауылы. Хәйбулла районы. 1970 й.
Бисмилләһир-рахмәни рахим.
Ҡул артым еңел булһын,
Был донъялар аман булһын.
Нигеҙҙәре ҡотло булһын,
Имен-аман йәшәһендәр.
Балалары, малдары тыуып торһон,
Мөхәббәтле йорт булһын!

Пусть моя рука будет легкой,
Пусть будет мир.
Пусть фундамент будет крепким,
Пусть хозяева живут в здравии.
Пусть рождаются дети,
Не переводится скотина.
Пусть в доме царит любовь!
Саман кирбестәрен әҙерләү. Оло Әбеш ауылы. Хәйбулла районы. 1970 й.
Күмәкләп балсыҡ һылау эше көлкө-шаярышыу менән бик күңелле барған. Мәҫәлән, бер ҡатын:
– Балсыҡ ҡоро!
Ҡалғандары:
– Балсыҡ ҡоро – һылап булмай. Балсыҡ ҡоро – ҡулға ла йәбешмәй, телгә лә йәбешмәй! – тип күтәреп алғандар. Эш башҡарыусылар "арып китте, ял кәрәк" тигәнде аңлатҡан был төртмә һүҙ.

«Ҡулдар арыны, аяҡтар арыны, тегеләй ҙә, былай ҙа тамаҡ ҡороно», тип тә ебәргәндәр.

Был һүҙҙәрҙән һуң йорт хужабикәһе ҡымыҙ йә айран, йәки еләк һыуы сәйнүк килтереп, өмәселәрҙе һыйлап алыр булған.

Оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙар
Эш барышында оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың шулай ҡатнашыуы «Сәсмә күтәреү» (күңелдәрен күтәреү, көс-ҡеүәт өҫтәү мәғәнәһендә) тип йөрөтөлгән. Шундай теләктәр әйтелгән: «Был өйҙә йәшәйәсәк кешеләр оҙон ғүмерле булһын! Иҫәнлектә, һаулыҡта, татыу һәм бәрәкәтле йәшәгеҙ!»

Этот ритуал участия в процессе пожилых женщин назывался «Сәсмә күтәреү» (Поддержание духа).
Барлыҡ теләк теләүҙәрҙе, шаяртыуҙарҙы эш барышында шундуҡ уйлап сығарыр булғандар. Мәҫәлән, эш барған саҡта хужаларға ҡарата әйткәндәр: «Балсыҡ йәбешкән һымаҡ, бер-береһенә йәбешеп йәшәһендәр!»
Стеналарҙы һылап бөткәс, иң оло еңгә бер ус балсыҡты ҡибла яғына ҡараған стенаның мөйөшөнә йәбештергән дә: «Был минең ҡулым түгел, Ғәйшә-Фатима ҡулы», тип, шунда үҙенең ҡул эҙен ҡалдырған.
Ғəйшə-Фатима, Əйшə-Батман ҡулы төрки халыҡтары өсөн зәхмәтле көстәрҙән һаҡланыу сараһы булып иҫәпләнгән. Изгелек рухы менән бәйле был исем ислам диненә нигеҙләнгән: Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең ҡатыны – Ғәйшә, ҡыҙы – Фатима. Ошо ике изге заттың исемдәрен әйтеп, ҡулдың ус эҙен ҡалдырыу – төрлө ауырыуҙарҙан дауалауҙа ярҙам итә, насар көстәрҙән, күҙ тейеүҙән һаҡлай, өйгә бәрәкәт килтерә, тип уйлағандар.

Балсыҡ һылау эше шулай тамамланған.

Ғəйшə-Фатима ҡулы
Өмә балсығы
Оло әбейҙәр иҫләүенсә, тағын бер йола элек-электән үтәлә килгән. Балсыҡ һылау эше бөткәс, ҡатындарҙың береһе артып ҡалған балсыҡ йомғағын тәрилкәгә һалып алып ҡайтыр булған.

Киләһе өмә уның өйөндә барасаҡ тигәнде аңлатҡан был күренеш. Ошо изге ғәмәл – беҙҙең ата-бабаларыбыҙҙың бер-береһенә ярҙамлашыуы өҙлөкһөҙ дауам иткәнен, үҙ-ара аралашып, көс-ҡеүәт уртаҡлашып йәшәүен күрһәтә.

Икенсе өйҙәге өмә эше, ысынлап та, әлеге (тәрилкәләге) балсыҡтан башланған, оло ҡатындар ҙа был башланғысты мотлаҡ хуплағандар.

Йола-ғәҙәт буйынса һәр өмә байрам сәйе менән тамамланған: ҡунаҡтарҙы һыйлау, йолалар башҡарыу, уйын-көлкө, йыр-бейеүҙәр бер -береһенә үрелеп барған.
Ауылдаштары эшләгән арала йорт хужабикәһе өҫтәл әҙерләгән. Йола буйынса, тәүҙә итле-һурпалы туҡмаслы аш, шунан эҫе бәлеш, ҡоймаҡ, бауырһаҡ бирелгән.
Өмә үткәреүселәрҙең бай, етеш байрам өҫтәле әҙерләүгә хәлдәре етмәһә, дөйөм аш-һыуға күмәкләп ярҙам иткәндәр һәм һәр кем ҡулынан килгәнсә ризыҡ тәҡдим иткән. Өмәселәргә рәхмәт йөҙөнән бүләктәр (ҡул хәйере) таратылған.

Тороп ҡалған балсыҡ йомғағын (өмә балсығын) тәрилкәгә һалып, тотоп, ихтирамлы бер кешегә йәки күршеләргә алып барып, һый табынына саҡырғандар. Ошо балсыҡ йомғағы һалынған тәрилкәне тотоп, йәштәр ҙә өй беренсә йөрөп сығыр булған, уларға кемдер берәү май, ҡорот, икмәк биреп ебәргән.

Шулай йыйылған ризыҡ изге көскә эйә, тип уйлағандар. Аҙаҡтан, берәй йортта йыуасаларҙы ҡулланып «аулаҡ өй» (кис ултырыу) сараһы ойошторғандар, йәш егеттәр бында үҙҙәренә кәләш күҙләгән.
Башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары

Розалиә Әсфәндиәр ҡыҙы Солтангәрәева
Башҡортостандың билдәле ғалим-фольклорсыһы, сәсәниә һәм филология фәндәре докторы
«Өмәнең ошо төрөндә, балсыҡ өмәһендә, бер нисә үҙенсәлекле мәғәнә бар. Беренсенән, ер-әсәне ҙурлау. Тәбиғәттән балсыҡты бер ҡасан да буштан-буш, бер һүҙ ҙә әйтмәйенсә, теләк теләмәйенсә, уны маҡтамайынса алмағандар. Изге таҙалыҡ эҙмә-эҙлекле һаҡланған, балсыҡ иҙеүгә тик таҙа аяҡ менән генә баҫырға мөмкин булған. Табын ваҡытында ҡанбабаларҙы хәтерләп алыу мотлаҡ рәүештә талап ителгән: намаҙ уҡып, әлеге өй хужаларының мәрхүм туғандарын, изге кешеләрҙе, пәйғәмбәрҙәрҙе иҫләгәндәр. Бынан тыш, һәр өмә күтәренкелек, изгелеккә ышаныс рухында барған. Бындай йыйындарҙа ҡайғылы йырҙар йырлау тыйылған. Юғиһә яңы нәмәне төҙөү рухы боҙола, тип иҫәпләгәндәр. Ыңғай тойғоларҙы әүҙемләштереү өсөн кешеләрҙең кәйефен күтәрергә кәрәк булған, шуға ла шаярышып күңел асҡандар. Башҡорттарҙа һәр байрамда – туй, йыйын, исем ҡушыуҙа ла көлөп алыу мәле ошоно раҫлай. Иң мөһиме, өмәләр халыҡтың теләктәшлеген көсәйтеп, коллективлыҡты нығытҡан. Әлеге ваҡытта балсыҡ һылау эше лә һирәк күҙәтелә, хеҙмәт тураһындағы фольклор ҙа онотола. Әммә был йола хаҡындағы хәтирәләр, тулы мәғәнәһендә булмаһа ла, халыҡ хәтерендә әле. Мин үҙем тыумышым менән Әлшәй районынан, был йолаларҙы бала саҡтан беләм. Һаман да күҙ алдымда: күршеләрҙе ярҙамға саҡыралар ине, беҙҙең оло апайҙарыбыҙ, мең ырыуы ҡыҙҙары күңелле итеп эшләй торғайнылар, кем эш башлағанын да иҫләйем. Ғәйшә-Фатима ҡулын һылағандарын да күрҙем, ошо ҡул эҙе Яңы Сәпәш ауылында ата-әсәйемдең ихатаһындағы аласыҡта һаман да һаҡлана».
Балсыҡ һылау өмәһе хәҙерге көндә
Башҡорт халҡының көнкүрешендә ҡайһы бер йолалар хәҙерге көндә лә үткәрелеп тора.
Баймаҡ районының Әхмәр ауылында йәшәүсе Таңсулпан Мәтинова:

«Беҙ бына 19 йыл инде эске яғы балсыҡ менән һыланған өйҙә йәшәйбеҙ. Балсыҡ шул тиклем һәйбәт, тәбиғи йылытыусы – өйөбөҙҙә һәр саҡ йылы. Шуныһы ла шәп, өйөбөҙҙө балсыҡ менән һылауҙа ауылдаштарыбыҙ ярҙам итте – 2001 йылда 20-гә яҡын кеше бер көн эсендә ошо эште атҡарып сыҡты. Әлеге көнгәсә уларға ныҡ рәхмәтлебеҙ! Ә нисек итеп дуҫтарса, гөр килешеп эшләнеләр! Ирҙәр тырынса әҙерләне (тар ғына таҡталар), балсыҡ болғатып, шул иҙмәне ҡатын-ҡыҙҙарға килтереп торҙолар, улары шундуҡ геү килешеп эште башланы. Йолаларға килгәндә, бала сағымдан иҫләйем, өләсәйҙәребеҙ эш алдынан «Бисмилләһир- рахмәни рахим. Минең ҡулым түгел, Ғәйшә-Фатима ҡулы. Икендегә етмәһен, ике һуҡыр күрмәһен», тип әйтер ине. Хәҙер өйҙәрҙе ошолай йылытыу онотола төштө, балсыҡ менән һылау бик һирәк, өй ҡаралтыларын ғына ҡайһы саҡ һылайҙар. Бындай өмәләрҙе лә иҫләмәйҙәр әле».


Хәйбулла районының Йәнтәш ауылы мәҙәниәт йорто директоры Лира Ултраҡова: «Төрлө өмәләргә, шул иҫәптән балсыҡ өмәһенә, саҡырыу беҙҙә әле лә һаҡлана. Был өмәнең элекке кеүек үтелмәүе йәл, әлбиттә. Төрлө сәбәптәр арҡаһында был йоланың ҡайһы бер үҙенсәлектәре онотолған. Уны бөтә тулылығында белгәндәр хәҙер иҫән дә түгелдәр инде. Әммә йола йәшәй, ҡалғандары кеүек тергеҙелә. Мәҫәлән, беҙҙең ауылда быйыл ғына 17 йорт төҙөнөләр, уҙған йәй осоронда ҡайһы
берәүҙәр ауылдаштары менән бергәләп өйҙәрен балсыҡ менән һыланы. Кемдер эстән дә, тыштан да һылаһа, икенселәре – тыштан ғына. Үкенескә ҡаршы, күптәр хәҙер тораҡтарын йылытыу өсөн әҙер материалдар ҡуллана, иҫке ысул менән йонсоп тормайҙар. Беҙҙең яҡта ҡара балсыҡ та бар, уға бер нәмә ҡушыу ҙа кәрәкмәй, сөнки бик ныҡ оҙаҡҡа сыҙай. Ә бына һары балсыҡҡа һалам, тиҙәк өҫтәйҙәр. Ҡатнашманы иҙеүгә элек аттарҙы йәлеп итә торғайнылар. Ат башында үҫмерҙәр ине. Балсыҡ йомшаҡ булһын өсөн, һыбайлыларға бүләк биргәндәр. Һылау эше мотлаҡ изге уйҙар, матур һүҙҙәр, хужаларға яҡшы һәм йылы йәшәү, иҫәнлек-һаулыҡ теләү менән башланған. Сара уйын-көлкө, таҡмаҡ әйтешеү, баянда уйнау менән үрелеп барған. Ҡалған балсыҡты тәрилкәгә һалып, күрше-күләнгә йыуаса итеп ебәргәндәр. Килтерәһең дә, шаяртып кемдеңдер кеҫәһенә, кемдеңдер күлдәк итәгенә йәшерәһең. Был боронғо йола. Яуап итеп балсыҡ һылаусыларҙы һыйлау өсөн нимәлер ебәрергә кәрәк булған».

Рәсимә Шоңҡарова
Әлшәй районының Ташлы ауылында йәшәүсе
«Беҙҙең ауылда әлегә ҡәҙәр һарайҙар, мунсалар шул рәүештә йылытыла. Балсыҡты, ғәҙәттә, кистән үк әҙерләп ҡуялар. Беҙ бәләкәй саҡта балсыҡ иҙеү ғәжәйеп күңелле эш булып тойола ине. Күмәгебеҙҙе шул ергә төшөрәләр ҙә, беҙ шаярышып, төртөшөп, балсыҡ иҙә торғайныҡ. Балсыҡ үҙенә генә хас тауыш сығарып, аяҡтарыбыҙҙан ҡуба башлаһа, иҙмә әҙер, тип иҫәпләнә ине.
Утепленный сарай в деревне Ташлы Альшеевского района
Ошо матур йоланы Хәйбулла районында ла онотмаҫҡа тырышалар. Яңы Ергән ауылында «Балсыҡ байрамы» үткәрәләр әле лә. Тораҡ-ҡаралтыларҙы балсыҡ менән һылауға ауылдаштарҙы саҡырып, балсыҡ иҙмәһе әҙерләүҙең төрлө ысулдарын күрһәтеп, шул иҫәптән, ат ярҙамында ла, хатта йөк машинаһын ҡулланып та башҡаралар был эште.
«Мөғжизәле саман» тип исемләнгән шәп сара ла ойошторалар. Был яҡта балсыҡтан эшләнгән саман өйҙәре элек-электән төҙөлгән. Ҡайһы бер ауылдарҙа һаман да йөҙ йылдан да элегерәк төҙөлгән шундай өйҙәр һаҡлана әле. Урындағы мәҙәниәт йорто хеҙмәткәрҙәре саман кирбестәр әҙерләү, саманды балсыҡ менән һылау серҙәре хаҡында һөйләп, тарихи мәғлүмәт бирәләр.
Өмәләр Ейәнсура районының Ибрай ауылында булғылай. Ошо ауылдың «Һүрәм» ансамблендә ҡатнашыусылар, үҙҙәренең оло быуын вәкилдәре хәтерләүҙәренә нигеҙләнеп, балсыҡ һылау йолаһын тергеҙгәндәр, һәм быны сәхнәлә концерт номеры итеп күрһәтәләр, үҙҙәре сығарған таҡмаҡтарҙы ла йырлап ишеттерәләр.
«
Балсыҡ баҫайыҡ әле,
Өйҙө һылайыҡ әле.
Фәрештәләр «амин» тиһен,
Эште башлайыҡ әле.
Балсыҡ баҫып, һыу ҡоябыҙ,
Һаламын да өҫтәйбеҙ.
Эше генә булып торһон,
Ең һыҙғанып эшләйбеҙ.
Өй һылайбыҙ йырлай-йырлай,
Өйөгөҙ йылы булһын.
Беҙ һылаған өй эсенә шатлыҡтар ғына тулһын.
Өй һылайбыҙ, өй һылайбыҙ,
Өй һылау – еңел түгел,
Өмә итеп һылағанда
Гел күтәренке күңел.
Һау йәшәгеҙ, әхирәткәй,
Беҙ һылаған өйҙәрҙә.
Ҡолағыңда яңғырап торһон
Беҙ йырлаған көйҙәр ҙә.
Йылы булһын өйөгөҙ,
Моңло булһын көйөгөҙ,
Китмәҫ булып ырыҫ ҡунһын,
Таҙалыҡ, һаулыҡ булһын!
Өйөгөҙҙө һылап бөттөк,
Һарай һылайыҡмы әллә?
Эшебеҙҙе иртә бөттөк,
Уйнап алайыҡмы әллә?
Давай замесим глину,
Дом глиной обмажем,
Пусть ангелы скажут «Амин»,
Работу давай начнем.
Замешивая, льем воду,
И солому добавляем.
Пусть всегда будет работа,
Начнем, засучив рукава.
Обмазываем дом и поем,
Пусть будет теплым дом.
Пусть царит в этом доме
Лишь счастье и радость!
Обмазываем дом, обмазываем
Эта работа — нелегкая.
Когда работаешь и помогаешь,
Настроение - приподнятое.
Живите в здравии, подруженька!
В этом доме теплом.
Пусть останутся в памяти,
Песни, что мы поем.
Пусть будет теплым этот дом.
Пусть звучат родные мотивы,
Пусть живет здесь счастье,
Будьте живы и здоровы!
Вот и закончили работу,
Может и сарай обмажем?
Раз завершили работу,
Может поиграем и споем!
»
Беҙҙең көндәрҙә балсыҡ өмәләрен, өйҙәрҙе балсыҡ менән һылауҙың да кәрәге юҡ һымаҡ. Ләкин халыҡ хәтерендә өмәнең ошо төрө хаҡында хәтирәләр йәшәй әле.

Башҡалары кеүек был йола ата-бабаларыбыҙҙың рухи-әхлаҡ байлығын күрһәтә. Тормош тантана итһен өсөн барлыҡҡа килгән бит ул. Төрлө эштәр башҡарғанда үҙ-ара коллектив ярҙамлашыуҙар, өмәләр Башҡортостаныбыҙҙа хәҙерге көндә лә йәшәүен дауам итә.
Әҙәби сығанаҡтар:
Руденко С.И. Башкиры. Историко-этнографические очерки. Уфа: Китап, 2006.
«Башҡорт халыҡ ижады» («Башкирское народное творчество») Т.1. Уфа: Китап, 1995.
История башкирского народа в 7 томах, Т.3 Уфа: Гилем, 2011.
Г.В. Юлдыбаева. Башҡортостандың Ейәнсура районына уҙғарылған экспедиция һөҙөмтәләре // Этногенез. История. Культура: Вторые Юсуповские чтения. Материалы Международной научной конференции. Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН, 2014 .
Сайт www.башкирская-энциклопедия.рф

© Акулова-Сөләймәнова Г. З., автор-төҙөүсе, 2020
Фотоһүрәттәр: Г. Акулованың шәхси архивынан, УФИЦ РАН архивынан, Тарих, тел һәм әҙәбиәт Институтының фототекахынан, Хәйбулла районы хакимиәте сайтынан, Хәйбулла районының мәҙәниәт йорто сайтынан,
Л. Ултракова, Х. Ишемғолова, Т. Матинова архивынан; интернеттан.