Библиотека нематериального культурного наследия Республики Башкортостан
Мы используем файлы cookie. Продолжив работу с сайтом, вы соглашаетесь с Политикой использования cookie и Пользовательским соглашением.
ОК
БАШҠОРТОСТАН РЕСПУБЛИКАҺЫ ӘБЙӘЛИЛ РАЙОНЫ БУРАНҒОЛ АУЫЛЫ
ОҪТАЛАРЫНЫҢ КЕЙЕҘ ӘЙБЕРҘӘР ӘҘЕРЛӘҮ ТЕХНОЛОГИЯҺЫ
Кейеҙ - ул быйма ғына түгел
Кейеҙ – быуаттар төпкөлөнән башҡорттарҙың тормош-көнкүрешендә мөһим урын биләгән.
Ул тормош-көнкүрештә һәм һәр төрлө йолаларҙы башҡарғанда киң ҡулланылған. Йөн эшкәртеү менән күсмә халыҡ ҡына
түгел, ултыраҡ тормош алып барған, хужалыҡтарында
һарыҡ аҫыраған башҡорттар ҙа шөғөлләнгән. Кейеҙҙе
ҡул менән баҫыу таһыллығы көньяҡ башҡорт
ауылдарында әлегәсә һаҡланған.
КЕЙЕҘ БАШҠОРТТАР ТОРМОШОНДА МӨҺИМ УРЫН ТОТҠАН
Быйма ғына түгел
Кейеҙ менән тирмә әйләнәһен һәм түбәһен ҡаплағандар: ул торлаҡты йылытыуҙан тыш, ҡояш ҡыҙҙырыуынан, ҡойма ямғырҙан, ел һәм бурандан һаҡлаған. Һуңғараҡ, башҡорттар ултыраҡ тормошҡа күскәс, кейеҙ
менән йорттоң иҙәнен һәм урындыҡтарҙы ҡаплағандар.
Кейеҙҙән намаҙлыҡ балаҫтар, тышлыҡтар, түшәктәр, төрлө көнкүреш кәрәк-ярағы яһағандар. Семәрле ҡашмауҙар таҫлап өйөлгән юрған һәм
мендәрҙәр менән бергә һырланған ағас ҡулайламалар
һәм һандыҡтар өҫтөнә өйөлгән, башҡорттарҙың
торағына айырым бер йәм, нәзәкәт өҫтәгән.
Баш кейемен, өҫкө кейем өлгөләрен
теккәндә лә кейеҙ киң
ҡулланылған.
Кейеҙҙән эшләнгән әйберҙәр. Буранғол ауылы, Кейеҙ йорто. В. Үтәрбаева фотоһы, 2019 йыл.
Тирмәне ҡаплау һәм урын-ер әйберҙәренә кейеҙ әҙерләү өсөн боронғо башҡортта көҙгө һарыҡ йөнөн ҡулланған, ул баҫыуға еңел булған һәм яҡшы тығыҙланған. Тикшеренеүселәр мәғлүмәттәренә ярашлы, оло кейеҙ япмаларын әҙерләү өсөн йөндө бер нисә миҙгел дауамында йыйғандар, йәки әҙер ҡашмауҙарҙы ҡулланғандар, мәҫәлән, ҡаҙаҡтарҙан алғандар. Ҙур булмаған семәрле ҡашмауҙарҙы тигеҙ йомшаҡ йөндән әҙерләгәндәр. Урын-ер кәрәк-яраҡтары өсөн махсус йомшаҡ ҡашмауҙар ҡулланылған, бының өсөн йөндө өс ҡатҡа бүлеп йәйгәндәр: тәүге ҡатына көҙгө йөн, унан яҙғыһын, шунан ҡабаттан көҙгө йөн һалынған.

Әйберҙәр өлгөләре
ТӘҮ СИРАТТА ТУЙҘАРҒА, ЙОЛА БАШҠАРЫУ ҺӘМ БАЙРАМДАР
ӨСӨН ТӘҒӘЙЕНЛӘНГӘН ӘЙБЕР МАТУРЛЫҒЫ ҺӘМ
НӘЗӘКӘТЛЕЛЕГЕ МЕНӘН АЙЫРЫЛЫП ТОРҒАН
Кейеҙ бирнәһе
Башҡортостандың көньяҡ һәм көнсығыш ауылдарында бирнә өсөн,
ғәҙәттә, бер төҫлө һәм семәрле кейеҙҙәр ҡулланғандар.
Байрамса биҙәлгән ат эйәренә кейеҙҙән эшләнгән туй яҫтығы түшәлгән. Ул серге йәки сергетыш тип аталған, ә эйәр аша ҡыҙыл түшәк тип аталған яҫтыҡ эленгән. Сағыу кейеҙ менән шулай уҡ кәләштең бирнә һалынған һандығы ҡапланған.
Башҡортостандың ҡайһы бер райондарында әлегә тиклем килен төшөргәндә уның аяҡ аҫтына аҡ кейеҙ түшәү йолаһы һаҡланған. Киленде ҡаршы алғас ҡәйнәһе уны кейеҙ менән биҙәлгән бүлмәгә саҡырған.
Тикшеренеүселәр фекеренсә, был күренеш быуаттар төпкөлөнә барып тоташа һәм кейеҙҙең сихри көсө менән аңлатыла: «Кейеҙҙә ултырыу киленгә иң тәү сиратта ғаиләһе байлыҡта, муллыҡта йәшәйәсәк, тигән ышаныс бирә».
Заманса кейеҙ
Бөгөн кейеҙ баҫыу һөнәре юғары мәҙәни күтәрелеш осоро кисерә.
Төрлө күсмә семинарҙар, мастер-кластар, күргәҙмәләр, киң мәғлүмәт сараларындағы яҙмалар, телевидениелағы сығыштар Башҡортостанда кейеҙ баҫыуҙың үҫешенә һәм киң таралыуына булышлыҡ итә.
Әбйәлил районы Буранғол аулыныда кейеҙ әйберҙәрҙе эшкәртеү технологияһы. Буранғолда семинар, 2005 й.
Республика халыҡ ижады үҙәге 2002 йылдан алып Әбйәлил районында кейеҙ эшкәртеү һәм кейеҙҙән етештерелгән әйберҙәр оҫталығы буйынса асыҡ семинарҙар һәм "Тамға"
күргәҙмә үҙәгенең практик курстарын ойоштора.
М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетында 1990 йылдан башлап кейеҙ лабораторияһы ойошторола, артабан ул ил һәм республика кимәлендәге профессиональ оҫталар һәм декоратив-һынландырыу мәҙәниәте өсөн әҙерлек мәктәбенә һәм Һынлы кейеҙ баҫыу үҙәгенә
әйләнә. Был йүнәлештә «Һынлы кейеҙ баҫыу» махсус курсы булдырыла.
Кейеҙ әйберҙәр. Кейеҙ йорто, Буранғол ауылы. В. Үтәрбаева фотоһы, 2019 й.

2007 йылда шул исем аҫтында уҡытыу ҡулланмаһы сыға, унда йылдар дауамында тупланған эксперименталь –ижади һәм уҡытыу-методик өлгөләр, бай материал урын ала.
Кейеҙ сәнғәте өлкәһендәге халыҡ йолаларын тергеҙеү, һаҡлау һәм байытыу – төбәктең мәҙәни тормошонда мөһим күренеш
Йыл һайын Башҡортостан Республикаһында һынлы кейеҙ буйынса фәнни-ғәмәли семинар уҙғарыла. Семинарҙарҙа халыҡ оҫталарының кейеҙ әйберҙәрен етештереү буйынса бай тәжрибәһе
урын ала. Иң мөһиме, бындай саралар барышында ҡатнашыусылар кейеҙ етештереү
процессы барышын күҙәтеп кенә ҡалмай, халыҡ йолаларын туплап, артабан
юғары һынлы-эстетик кимәлдәге яңы сәнғәт әйберҙәрен үҙҙәре тыуҙыра.
Использованная литература:
1. Руденко С.И. Башкиры: Историко-этнографические очерки. — М.; Л., 1955.
2. Профессиональное декоративно-прикладное искусство Республики Башкортостан: каталог первой республиканской выставки. — Уфа: Слово, 1997, ил.
3. Авижанская С. А., Бикбулатов Н. В., Кузеев Р. Г. Декоративно-прикладное искусство башкир. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1964.
4. Кузеев Р. Г., Бикбулатов Н. В., Шитова С. Н. Декоративное творчество башкирского народа. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1979, ил.
5. Мертвищев Ю.Н. Технология и оборудование валяльно-войлочного производства. — М., 1990.
6. Шитова С.Н. Народное искусство: войлоки, ковры и ткани у южных башкир (Этнографические очерки). — Уфа: Китап, 2006, ил.
7. Янбухтина А.Г. Декоративное искусство Башкортостана. 20 век: от тамги до авангарда. — Уфа: Китап, 2006, ил.
8. Ахмеров Р.Б. Об истоках декоративно-прикладного искусства башкирского народа. — Уфа: Китап, 1996.
9. Башкирское народное искусство /под ред. С. Шитовой. — Уфа: Демиург, 2002.
10. З.М. Давлетшина. Изготовление войлока у юго-восточных башкир (история и современность) // Материальная культура башкир и народов Урало-Поволжья. Сборник материалов Межрегиональной научно-практической конференции, посвященной 70-летию со дня рождения М.Г.Муллагулова. – Уфа: Гилем, 2008. – С.122 – 136.
11. Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа, 1996.
Видео:
Использован фильм Сарвар Суриной. Фильм «Белый войлок. Семинар в Бурангуле. Часть 1(2)». 2005г. Из цикла «Орнамент»
https://www.youtube.com/watch?v=QX34XtCXQ84

Изготовитель лонгрида:
Газизов Р.Ф.