Библиотека нематериального культурного наследия Республики Башкортостан
Мы используем файлы cookie. Продолжив работу с сайтом, вы соглашаетесь с Политикой использования cookie и Пользовательским соглашением.
ОК
Башҡорт кыҫка көйө
Тыпырлатып бейегең килһә!

Ҡыҫҡа көй. Оҙон көйҙән айырмалы, етеҙ бейеү көйҙәре
Башҡорт мәҙәниәтендә гел генә талғын көйҙәр, һағышлы моңдар өҫтөнлөк итмәгән. Күңел аса ла белгәндәр ата-бабаларыбыҙ. Ҡыҫҡа көй башҡорттар тарихи йәшәгән төбәктәрҙә элек-электән киң таралған. Совет осоронда был
төр тағы ла үҫешә, таҡмаҡ формаһы барлыҡҡа килә. Ҡыҫҡа көй ҙә
оҙон көй менән бер рәттән үҫешә, ХIX һәм XX быуаттарҙа
барған ваҡиғалар быға булышлыҡ итә.
Нимә хаҡында йырлайҙар?
XX быуат уртаһында башҡорттарҙа рустарҙағы кеүек
үк таҡмаҡтар киң тарала.
Дүрт юллыҡ таҡмаҡтар етеҙ көй ыңғайына башҡарыла һәм көнүҙәк мәсьәләләргә ҡағыла. Бынан тыш төрлө йолалар, ырымдар
башҡарғанда ҡулланылған һәм уйын таҡмаҡтары ла
танылыу ала. Бейеү таҡмаҡтары ла халыҡ араһында
киң билдәлелек ала. Йыш ҡына ҡыҫҡа көй күңел
асыу өсөн генә ҡулланыла.
Тәбиғи ҡурайҙа, Белорет районы, Сермән ауылынан, Әсғәт Хәйернуров. «Ҡатай» ырыуы.
Башҡарыу ысулы
Ҡыҫҡа көй йәки таҡмаҡ яңғыҙ йырсы йәки хор менән башҡарыла
Ҡыҫҡа көй йәки таҡмаҡ яңғыҙ йырсы йәки хор именән башҡарыла. Йыш ҡына бындай йырҙарҙы көнкүреш предметтарын туҡылдатып, биҙрә, тас, эскәмйә сиртеп йырлағандар. Ҡайһы саҡ
халыҡ уйын ҡоралдарын – ҡурай, ҡумыҙ, скрипка һәм гармун да ҡулланғандар.
“
Жанр үҙенсәлеге моң һәм ритм структураһының квадратлығына, йышлығына һәм тактта ритмлы һуғыуға бәйле. Шиғырҙар һигеҙ йәки ете өлөштән тороп, яртыға бүленә. Ҡыҫҡа йырҙың мелодик үҫешенең төп мәғәнәһе әйтемде ҡабатлауға бәйле.
НИСЕК ҠЫҪҠА КӨй тӨҘӨЛӘ
Йыр төҙөлөшө
Жанр үҙенсәлеге моң һәм ритм структураһының квадратлығына, йышлығына һәм тактта ритмлы һуғыуға бәйле. Шиғырҙар һигеҙ йәки ете өлөштән тороп,
яртыға бүленә. Ҡыҫҡа йырҙың мелодик үҫешенең төп мәғәнәһе
әйтемде ҡабатлауға бәйле.
Ҡыҫҡа-кәй "Ҡурайсы егеткә йыр". Ғәли Хамзин йырлай
Билдәле йырҙар
1893 г.

С.Г. Рыбаков Ырымбур губернаһының Верхнеурал өйәҙе Ташбулат ауылында «Алты егет» исемле йырҙың төрлө варианттарын яҙып ала. Йырҙың һүҙҙәре һәм ноталары «Урал мосолмандарының көнкүреш музыкаһы һәм йырҙары» исемле китапта сыға.

Рыбаков С.Г.
этнограф, фольклорсы. Историография, тыуған яҡты өйрәнеү, фольклористика һәм музыкаль этнография үҫешенә ҙур өлөш индергән.
Йырҙың һүҙҙәре еңгә һәм бикәс араһындағы диалогҡа ҡоролған, һүҙ ҡыҙ артынан йөрөгән алты егет хаҡында бара. Йырҙың моңо квадрат структуралы бейеү рәүешендә.
– Алты егет бергә килгән,
Инһендәрме, еңгәкәй?
Яусыларға килгән микән,
Береһе бигерәк бәләкәй.
– Алтыһы алмаҫ, береһе алыр,
Бәләкәйен керетмә.
Бишеһенән береһен һайла,
Ҡалған дүртен йөрөтмә.
– Байғужаның бисәһе бар,
Һайлап торма уныһын.
Сурағолда бисә тормай,
Һайлаһаң – хур булырһың.
– Сәлихъянын һайлар инем,
Аты ла юҡ йөрөргә.
Киске кейәүем тимәһәң,
Төҫө лә юҡ күрергә!
Иштуғаны иш була алмай;
Күңелем төшмәй Хәйҙәргә.
Инде, еңгәм, нишләйем һуң,
Берәү ҙә юҡ һайларға!
Берәүһен дә оҡшатмаһам,
Һайла шул бәләкәйен.
Үҙең ҡарап үҫтерерһең
Туп кеүтек кейәүкәйең!
Заманса ҡыҫҡа көй
Беҙҙең осорҙа ҡыҫҡа көй ике өлкәлә киң ҡулланылыш тапҡан: үҙешмәкәр халыҡ таланттары һәм профессиональ вокалда. Бынан тыш, экспедициялар мәлендә тикшеренүселәр яңы йырҙар һәм варианттар теркәй. Был халыҡ араһында таҡмаҡтар сығарыу күренешенең һирәгәйә барыуына ҡарамаҫтан, әле
лә осрауы, таҡмаҡ сығарыусыларҙың булыуы хаҡында һөйләй.
Көн ҡаҙағына һуҡҡан таҡмаҡтар күбәйә бара һәм
ҡыҫҡа көй яңырыу осоро кисерә.
НИСЕК ТЫҢЛАРҒА?
Популяр ҡыҫҡа көй башҡарыусылары
Использованная литература:
1. Сулейманов Р.С. Жемчужины народного творчества Урала. – Уфа: Башкирское издательство «Китап», 1995. - 248 с.
2. Лебединский Л. Н. «Башкирские народные песни и наигрыши», Москва, 1965.
3. Рыбаков С. Г. Музыка и песни уральских мусульман с очерком их быта. СПб., 1897.
4. Рыбаков С. Г. О народных песнях татар, башкир и тептярей. Живая старина. СПб., 1894.
5. 400 башкирских народных песен /Сост.: Ф.Камаев, Н. Шункаров. – Уфа, 2011. – 400 с.

© Газизов Р.Ф., автор-составитель лонгрида, 2019 г.